5G nədir? Gələcəyin Kommunikasiya Texnologiyası

5G nədir? 5G Texnologiyası nəyi təmin edir?

Mobil texnologiyalar başgicəlləndirici sürətlə inkişaf edir. 4G texnologiyası həyatımıza cəmi bir neçə ildir ki daxil olsa da, bu gün dünya 5G texnologiyasından və onun gətirəcəyi yeniliklərdən danışır. Mobil telefonlar insanların ən çox istifadə etdiyi texnologiyalardan biri olduğu üçün mobil texnologiyalar da sürətlə inkişaf edir. 4G insan həyatına yeni daxil olsa da, 5G günün danışığına çevrilib. Bu, mobil texnologiyaların nə qədər sürətlə inkişaf etdiyini sübut edir. 5G  IoT (Internet of Things)  şəbəkələrini gücləndirir və yeni yüksək bant genişliyi tətbiqlərini asanlaşdırır. Bu yazıda sizə 5G texnologiyası və 5G haqqında bilməli olduğunuz şeylər haqqında məlumat verəcəyik.

5G nədir

5G standart proqramlar toplusunu və daha sürətli simsiz internet texnologiyalarını təsvir etmək üçün istifadə edilən termindir. 5G istifadə edən istifadəçilər daha sürətli internetə və daha az gecikməyə malikdirlər. Həmçinin, 5G 5-ci nəsil olduğu üçün infrastrukturun 5-ci dəfə dəyişməsi deməkdir. Hər yeni nəsil texnologiyada bu infrastrukturun dəyişdirilməsi və ya əlavə edilməsi lazımdır. Bundan əlavə, 5G IoT şəbəkələrini gücləndirdiyi üçün bu gün istifadə etdiyimiz VR və avtonom avtomobilləri daha faydalı etməyi hədəfləyir.

5G texnologiyası ilə fayl ötürmə sürətinin artması sayəsində saniyədə 10 GB fayl endirilə bilir. Bu o deməkdir ki, məsələn, 1,5 GB-lıq PUBG oyununu telefona bir neçə saniyə ərzində quraşdırmaq olar. Bundan əlavə, Google Stadia kimi onlayn oyun platformaları daha geniş yayılacaq. İstifadəçilər birbaşa qarşı serverə qoşularaq oyunları təcrübədən keçirərkən tətbiqlərə yeniləmələr quraşdırmaq üçün vaxt itirməyəcəklər.

5G ətraf mühitlə sürətli məlumat mübadiləsinə imkan verəcək. Bu o deməkdir ki, ətrafımızdakı obyektlərlə heç bir gecikmə olmadan əlaqə saxlaya bilərik. Yeni texnologiya sayəsində, məsələn, sürücüsüz idarə edə bilən avtomobillərdə sıçrayış olacaq. Bu avtomobillər yolda rastlaşdıqları digər avtomobillərlə, yol sensorları, işıqforlar və bir çox başqa obyektlərlə əlaqə saxlaya biləcəklər.

“Obyektlərin interneti” də adlandırılan bu texnologiya məişət əşyalarına da yeniliklər gətirəcək. Məsələn, toster siz oyanmazdan əvvəl tost bişirməyə başlayacaq. Soyuducu, içindəki inqrediyentləri kodlayaraq o gün bişirə biləcəyiniz yemək alternativlərini sizə təqdim edəcək. Evə qayıtmaq ərəfəsində kondisioneriniz işləməyə başlayacaq və evin temperaturu oturmaq üçün konforlu olacaq. Bütün bunlar 5G texnologiyası çərçivəsində obyektlərin bir-biri ilə əlaqəsi sayəsində baş verəcək.

5G və 4G arasındakı fərqlər

Yeni nəsil simsiz texnologiyaya keçid edildiyində ən diqqət çəkən xüsusiyyət internetin sürətidir. 5G şəbəkələri 10 Gbps-dən 20 Gbps-ə qədər sürətə çatmaq potensialına malikdir. 5G nəinki 4G şəbəkələrinin sürətini ötsə də, bir çox insanın evlərinə gəldiyi simli internetdən də xeyli sürətlidir. 5G fiber optik bağlantılarla rəqabət aparan şəbəkə sürətləri təklif edir. 5G-nin təklif etdiyi ən vacib xüsusiyyət sürətdir, lakin digər xüsusiyyətlərdən biri də şəbəkə gecikməsinin azalmasıdır, yəni ping-i minimuma endirir. 5G telefon və əks server arasında məlumatların ötürülməsi zamanı sərf olunan vaxtı əhəmiyyətli dərəcədə azaldır və məlumatlara daha sürətli çıxış imkanı verir. Şəbəkə gecikməsi bir çox amillərdən asılıdır, lakin ideal şəraitdə 5G şəbəkələri 4G-dən 60-120 dəfə aşağı gecikmə müddəti verir. Bu gecikmə sürətləri virtual reallıq kimi bir sıra tətbiqləri müasir şəraitdə istifadəyə yararlı edəcək.

5G-də istifadə olunan texnologiyalar

5G-nin sürətini və gecikmə müddətini təkmilləşdirmək üçün bir sıra müstəqil texnologiyalar bir araya gətirilib. Bu texnologiyaların ən vaciblərini aşağıda tapa bilərsiniz.

• Milimeter Wave (mmWave): 5G şəbəkələri 30-300 GHz diapazonunda tezliklərdən istifadə edir. Milimeter Wave adının istifadə edilməsinin səbəbi istifadə olunan tezliklərin dalğa uzunluqlarının 1 ilə 10 millimetr arasında dəyişməsidir. Bu tezlik diapazonları 4G LTE-də istifadə olunan aşağı tezlikli siqnallardan daha çox məlumat daşıyır. MmWave texnologiyası əvvəllər həm bahalı, həm də tətbiqi çətin idi. Texnologiyanın inkişafı sayəsində bu texnologiya indi 5G-də istifadə olunur.
• Kiçik Hüceyrə Düyünləri (Small Cells): Millimetr dalğasının ötürülməsinin bir dezavantajı Wi-Fi və ya 4G siqnallarına nisbətən fiziki obyektlərdən keçərkən müdaxiləyə daha çox meylli olmasıdır. Bu problemi aradan qaldırmaq üçün 5G infrastrukturunun modeli 4G-dən dəyişdirilir. 4G tərəfindən təmin edilən anten dirəkləri əvəzinə, 5G şəbəkələri təxminən 250 metr intervalla şəhərdə paylanmış baza stansiyalarından enerji alacaq və bu daha kiçik hüceyrə qovşaqları yaradacaq. 5G baza stansiyaları 4G-dən daha az enerji tələblərinə malikdir və bu xüsusiyyət paylayıcı dirəkləri binalara birləşdirməyi asanlaşdırır.
• Kütləvi Çoxlu Antenna Sistemləri (Massive MIMO): 5G antenalarında çoxlu giriş çoxlu çıxış (MIMO) var ki, onlar məlumat siqnalında eyni vaxtda birdən çox ikitərəfli söhbətləri idarə edə bilirlər. 5G şəbəkələri 4G ilə müqayisədə 20 dəfə çox danışıq apara bilir. Kütləvi çoxlu antena sistemləri baza stansiyalarının tutumunun artırılmasına xidmət edir və bu tutumun artırılması baza stansiyalarının daha çox cihazlarla əlaqə saxlamasına imkan verir. Bu xüsusiyyət 5G-nin (Internet of Things) IoT ilə uyğunlaşmasına səbəb olur. Nəticə etibarı ilə, şəbəkəni həddindən artıq yükləmədən eyni ərazidə daha çox internetə qoşulmuş simsiz cihazların istifadəsini təmin edir.
• Beamforming Texnologiyası: 5G data mesajı düzgün və düzgün bir şəkildə doğru yerlərə gedib-gəlməsi olduqca çətindir. Xüsusilə, millimetr dalğalarında müdaxilə baş verdikdə daha çətinləşir. Bu problemi aradan qaldırmaq üçün 5g baza stansiyaları beamforming formalaşdıran texnologiyadan istifadə etməyə başladı. Beamforming texnologiyasında antenalar simsiz şəbəkəyə qoşulmaq istəyən cihazlara uyğun olaraq siqnalın paylanmasını dəyişir. Beləliklə, şəbəkə əhatə dairəsi cihazlara uyğun olaraq hərəkət edir və onların yerləşdiyi yerə görə formasını dəyişir. Bu proseslər nəticəsində 5G daha güclü və keyfiyyətli əlaqə təmin edir.

5G tezlikləri (Frekansları)

LTE ilə müqayisədə 5G-nin özündə üç tezlik var. Buna görə də, bu tezliklər hər bir istifadəçiyə fərqli istifadəçi təcrübəsi təqdim edəcək. Bu tezliklərə aşağı zolaqlı, orta zolaqlı və yüksək diapazonlu tezlik deyilir.

• Aşağı Band Tezliyi, 1 GHz Tezliyi kimi müəyyən edilir. LTE operatorları üçün düşük band istifadə baxımından bir nömrəli banddır. Düşük band tezliyi geniş əhatə dairəsinə və yaxşı divar nüfuzuna malikdir. Lakin aşağı diapazon tezliyində maksimum qəbul sürəti 100Mbps-dir.
• Orta Band Tezliyi düşük banddan daha sürətli və daha az gecikmə var. Lakin orta zolaq tezliyi aşağı zolaq kimi divarlara da nüfuz etmir. Orta bandda 1Gbps-ə qədər sürəti görmək mümkündür.
• Yüksək Band Tezliyi 5G üçün ən ideal və yüksək performansı təmin edən tezlikdir. Bu tezlik 10Gbps-ə qədər pik sürət təklif edə bilər və digər tezliklərlə müqayisədə xeyli aşağı gecikməyə malikdir. Yüksək Band Tezliyi aşağı əhatə dairəsinə və aşağı bina nüfuzuna malikdir. Daha yüksək zolaqlar əvvəllər məlumatların əsas şəbəkədən kiçik alt şəbəkələrə ötürülməsi üçün istifadə olunurdu. Bununla belə, o, heç vaxt istifadəçilərin cihazlarında mövcud olmayıb. Bunun səbəbi əvvəllər miniatürləşdirilmiş antenaların mövcud olmaması idi.

5G-nin mənfi cəhətləri

5G-nin bir çox üstünlükləri olsa da, bəzi mənfi cəhətləri də var. Bu çatışmazlıqlardan üçü aşağıdakılardır.

• 5G-nin quraşdırılma bahalılığı: 5G infrastrukturunun inkişafı və ya mövcud mobil infrastruktura uyğunlaşmaların edilməsi yüksək xərclərlə nəticələnə bilər. Yüksək sürəti təmin etmək üçün lazım olan infrastruktur qurulduqda, bu qiymətlər müştərilərə əks oluna bilər və bu qiymətin istifadəçilərdən çıxarılması hədəflənə bilər. Lakin operatorlar qiyməti istifadəçiyə əks etdirməmək üçün artıq alternativ üsullara müraciət etməyə başlayıblar.
• Kənd yerlərində istifadə: 5G şəhər yerləri üçün həqiqətən sürətli əlaqə təmin edə bilər, lakin kənd yerlərində yaşayan insanlar 5G bağlantısından tam istifadə edə bilməyəcəklər. 5G operatorları böyük şəhərləri hədəf alacağından, ən son kənd yerlərində yaşayan istifadəçilərə çatacaq.
• Cihazların Batareya Problemləri: 5G-yə qoşulan cihazların batareyaları qısa müddətdə tükənir. 5G-nin cihazlarda səmərəli istifadə edilməsi üçün batareya texnologiyası inkişaf etməlidir. Bundan başqa, cihazlarında 5G istifadə edən istifadəçilər, tükənmiş batareyalarla yanaşı, çox qızdığını iddia edir və bu vəziyyətdən şikayət etməyə başlayırlar.

5G Telefonlar

5G bir çox ölkələrdə yaygın olmasa da, bəzi 5G telefonları artıq mövcuddur. 5G artıq Huawei Mate X, Samsung Galaxy 10 və Xiaomi Mi Mix 3 kimi bir çox telefonda mövcuddur. Ancaq 5G-nin nə vaxt istifadəyə veriləcəyini heç kim bilmədiyi üçün gözləməkdə fayda var. Məsələn, Apple 5G texnologiyasını yalnız Iphone 12-də istifadə edir, çünki hazırda 5G-yə üstünlük vermir. Amma bunu Apple üçün bir strategiya kimi də qiymətləndirmək olar. 2012-ci ildə Apple 4G-yə Samsung telefonlarından gec keçdi. Beləliklə, insanların texnologiyaya uyğunlaşması üçün vaxt tələb olunduğu kimi, telefon şirkətləri üçün də eynidir.

Azərbaycanda 5G varmı?

Dünyanın bir çox yeri 5G-yə keçməyə başlasa da, hazırda Azərbaycanda 5G mövcud deyil və istifadə edilmir. Bununla belə, Covid-19-a baxmayaraq, 5G texnologiyasının müxtəlif bölmələrində inkişaf işləri fasiləsiz olaraq davam edir.

Niyə artıq 6G haqqında danışılır?

Bəzi ekspertlər 5G-nin gecikmə, sürət və təhlükəsizliklə bağlı hədəflərinə cavab verməyəcəyini deyirlər. 6G-nin bu şübhələri asanlıqla aradan qaldıra biləcəyi deyilir. Bu problemləri həll etməklə yanaşı, 6G minlərlə eyni anda əlaqə yaratmağa çalışır. Bununla belə, 6G belə yaxşı xüsusiyyətləri təqdim etsə də, onun mühüm problemlərindən biri təhlükəsizlikdir. Yeni hücum modeli olan, tera-hertz ortada adam əsaslanan hücumlar (MIMA), hakerlərə iki şəbəkə arasında sızmağa imkan verir. Bu şəkildə iki əlaqəyə sızaraq müxtəlif dinləmə prosesləri həyata keçirilir və istənilən məlumatın tutulması prosesi başlanır. Yaxşı xəbər budur ki, səlahiyyətlilərin bu problemin həlli üçün kifayət qədər vaxtı var. 6G şəbəkələrinin 2030-cu ilə qədər istifadə olunacağı gözlənilmir.